Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου
Από φέτος επαναλειτουργεί το Αρχαίο Θέατρο Θάσου !

Γενική άποψη του χώρου

Αποικία των Θασίων, οι οποίοι το 360-359 π.Χ. την ίδρυσαν με το όνομα Κρηνίδες, έχοντας ως αρχηγό τον εξόριστο Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό Καλλίστρατο. Οι Κρηνίδες που άλλοτε αναφέρονταν και με το όνομα Δάτον. Δυο ονομασίες συνυφασμένες με τη γεωμορφολογία της περιοχής, εφ'όσον η πρώτη προκύπτει από τις πηγές που ανέβλυζαν από τους πρόποδες του λόφου που κτίστηκε η πόλη και η δεύτερη από την ευφορία της ευρύτερης πεδιάδας των Φιλίππων. Δεν ήταν όμως μόνο η προικισμένη από τη φύση πεδιάδα, αλλά και τα κοιτάσματα χρυσού που ανακαλύφθηκαν αρχικά πίσω από το λόφο της ακρόπολης. Εκμεταλλευόμενοι αυτά τα κοιτάσματα κυκλοφόρησαν τότε οι άποικοι νέα νομίσματα από χρυσό και χαλκό, τα οποία είχαν στη μία τους όψη το κεφάλι του Ηρακλή και στην άλλη τους ένα τρίποδα ή ρόπαλο με τόξο, όπως και την επιγραφή "Θάσιον Ήπειρο".

Η ανεξαρτησία όμως της πόλης δεν κράτησε για πολύ.Το 356 π.Χ. γίνεται ορατή η απειλή της αποικίας από τους Θράκες. Τότε οι κάτοικοι καλούν σε βοήθεια τους το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β', που βρισκόταν στην Αμφίπολη. Ο Φίλιππος διέκρινε αμέσως την οικονομική και στρατηγική σημασία της πόλης και το σπουδαίο ρόλο που θα μπορούσε να παίξει αυτή για την επίτευξη των σχεδίων του. Την κατέλαβε, αύξησε τον πλυθησμό της φέρνοντας νέους Μακεδόνες άποικους, έκτισε θέατρο και ένα μεγάλο τείχος για την προστασία της και της έδωσε και το όνομα του. Συγχρόνως ξεκινά και την εντατική εκμετάλλευση της περιοχής. Εγκαθιστά στην πόλη το βασιλικό νομισματοκοπείο, ενώ τα δύο κύρια χρυσωρυχεία του, τα Άσυλα και η Σκαπτή ύλη, του αποδίδουν πάνω από χίλια τάλαντα το χρόνο. Τότε κόβεται και το περίφημο νόμισμα, το Φιλίππειον.

Από πληροφορίες που μας δίνει ο Θεόφραστος, ο οποίος γνώριζε καλά την περιοχή, μαθαίνουμε ότι με την εγκατάσταση των Μακεδόνων επιτελείται και ένα σπουδαίο έργο. Αυτό είναι η αποξήρανση των ελών που κάλυπταν μεγάλο τμήμα της πεδιάδας. Η ενέργεια αυτή συνέβαλε στην εξασφάλιση μεγαλύτερων καλλιεργήσιμων εκτάσεων και στη βελτίωση του κλίματος της περιοχής. Αυτή η πληροφορία του Θεόφραστου διασταυρώνεται και επιβεβαιώνεται και από μία επιγραφή της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου που βρέθηκε στις ανασκαφές. Τα κομμάτια αυτής της επιγραφής φυλάσσονται και εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της Καβάλας.

Οι γραπτές μαρτυρίες στους αιώνες που ακολουθούν είναι ελάχιστες. Εκτεταμένα κείμενα δεν υπάρχουν, εκτός από κάποιες επιγραφές. Το έργο του ιστορικού Μαρσύα, ο οποίος καταγόταν από τους Φιλίππους και είχε γράψει γι'αυτούς, χάθηκε.Οι ελάχιστες επιγραφές που διεσώθησαν αναφέρονται για την προσωπική παρέμβαση του Μ. Αλεξάνδρου στο θέμα της αποξήρανσης των ελών, για την περιοδική πώληση του αξιώματος του ιεροκήρυκα και για ένα ψήφισμα προς τιμήν κάποιου πολίτη που δώρισε ένα χρηματικό ποσό στην πόλη. Στην Κώ βρέθηκε ένα ψήφισμα των μέσων του 3ου π.Χ αιώνα, το οποίο αναφέρεται στην επίσκεψη των θεωρών του νη σιού στους Φιλίππους για την κήρυξη εκκεχειρίας και για να κάνουν γνωστή στους κατοίκους τη γιορτή των Ασκληπιείων. Η υποδοχή τους στην πόλη έγινε με μεγάλες τιμές από την τοπική βουλή, η οποία ενέκρινε επίσης και τη συνοδεία τους με στρατιωτικό απόσπασμα ως το λιμάνι της Νεάπολης (Καβάλα).

Τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου από τα λουτρά. Χρονολογούμενο περί τα 250 μ.Χ.

Στα ρωμαϊκά χρόνια οι Φίλιπποι έχουν πάψει πλέον να έχουν το ρόλο της ιδιαίτερα σημαντικής πόλης, όπως μας πληροφορούν αρχαίοι συγγραφείς. Το 167 π.Χ., όταν ο Αιμίλιος Παύλος χωρίζει τη Μακεδονία σε τέσσερις διοικητικές περιφέρειες, τις μερίδες, πρωτεύουσα της πρώτης μερίδας είναι η Αμφίπολη και όχι οι Φίλιπποι. Στα 86 π.Χ., η πόλη αναφέρεται σαν σταθμός των ρωμαϊκών στρατευμάτων, κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη. Το γεγονός όμως εκείνο που έκανε γνωστό το όνομα της πόλης σε όλο τον αρχαίο κόσμο, ήταν η καθοριστική μάχη ανάμεσα στο στρατό των δημοκρατικών Βρούτου και Κάσσιου και το στρατό της τριανδρίας με αρχηγούς τον Αντώνιο και τον Οκταβιανό. Η μάχη αυτή δόθηκε το 42 π.Χ. σε μια απόσταση 3,5 περίπου χιλιομέτρων δυτικά από τους Φιλίππους. Δύο λόφοι, που τους χρησιμοποίησαν ο Βρούτος και ο Κάσσιος για την οχύρωση του στρατοπέδου τους, μας δείχνουν την περιοχή της μάχης.

Με το τέλος αυτής της εμφύλιας σύγκρουσης, σηματοδοτείται και αρχή μιας νέας περιόδου ανάπτυξης της πόλης. Ο Αντώνιος εγκαθιστά αμέσως τους πρώτους Ρωμαίους, ενώ αργότερα το 30 π.Χ. ο Οκταβιανός στέλνει νέους πολυάριθμους έποικους. Οι νέοι κάτοικοι εγκαθίστανται όχι μόνο μέσα στην πόλη, αλλά και στα χωριά του κάμπου και των γύρω βουνών, δημιουργώντας την αποικία Colonia Augusta Julia Philippensis που προσαρτήθηκε στη φυλή Voltinia. Ακολουθεί ακόμα μία περίοδος οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Η ελληνική γλώσσα παραμερίζεται από τη λατινική, έως το 3ο-4ο μ.Χ. αιώνα όπου επανέρχεται στο προσκύνιο. Μεγάλα κτίσματα ανεγείρονται: το Forum, ένα υδραγωγείο που έφερνε το νερό από τα δυτικά, η παλαίστρα, πολλά ιερά και αναρίθμητα αγάλματα και μνημεία που υψώνονται και κοσμούν τους δρόμους και τα σπίτια της πόλης. Οι ντόπιες θρησκευτικές δοξασίες και η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, αναμειγνύονται με τις νέες ρωμαϊκές λατρείες και τα ανατολικά θρησκευτικά ρεύματα που καταφθάνουν στην πόλη μέσω της Εγνατίας οδού και δημιουργούν ένα ψηφιδωτό θρησκειών, που απεικονίζεται με έκδηλο τρόπο πάνω στα βράχια της Ακρόπολης. Εκεί οι κάτοικοι σκαλίζουν τους θεούς στους οποίους πιστεύουν και τους αποδίδουν τιμές, τοποθετώντας μέσα σε μικρές κόγχες τις προσφορές τους. Εκατόν σαράντα είναι περίπου τα ανάγλυφα που βρέθηκαν στις ανασκαφές. Αργότερα και ο σταυρός θα είναι ένα από τα σύμβολα που θα πάρει θέση ανάμεσα στους ειδωλολατρικούς θεούς του βράχου.

Το φθινόπωρο-χειμώνα του 49-50 μ.Χ. καταφθάνει στην πόλη και ο Απόστολος Παύλος με συνοδεία του τον Σίλα, τον Τιμόθεο και τον Λουκά, συγγραφέα των πράξεων των Αποστόλων. Όπως αναφέρεται στις Πράξεις, ο Παύλος ήθελε αρχικά να διδάξει το λόγο του Κυρίου στην Ασία, αλλά εμποδίστηκε από το ¢γιο Πνεύμα. Αργότερα προχωρώντας βόρεια θέλησε να πάει στη Βιθυνία (βόρεια παράλια της σημερινής Τουρκίας), αλλά και πάλι εμποδίσθηκε, με αποτέλεσμα να μετακινηθεί προς τα παράλια του Αιγαίου και να διανυκτερεύσει στην Τροία. Εκεί πήρε την απόφαση να μεταβεί στη Μακεδονία όταν κατά τη διάρκεια της νύχτας είδε ένα όραμα, όπου ένας Μακεδόνας τον παρακαλούσε να αφήσει την Ασία για να πάει να τους βοηθήσει. Αποπλέει λοιπόν από την Τροία ο Απόστολος και με ενδιάμεσο σταθμό τη Σαμοθράκη φτάνει σε δυο μέρες στη Νεάπολη, απ'όπου μεταβαίνει στους Φιλίππους. Αυτή η σπουδαία ρωμαϊκή πόλη, η πιο σημαντική της περιοχής, θα είναι η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που θα δεχτεί το Χριστιανισμό. Την ημέρα του Σαββάτου ο Παύλος βγαίνει έξω από την πόλη κοντά στον ποταμό Ζυγάκτη, όπου οι Ιουδαίοι συναθροίζονταν για να προσευχηθούν. Εκεί συνομιλεί με τις γυναίκες που ήταν μαζεμένες στον ποταμό, κατηχεί και βαπτίζει μία από αυτές. Η Λυδία, μια γυναίκα που καταγόταν από τη Θυάτειρα και πουλούσε πορφυρά πολύτιμα υφάσματα, γίνεται η πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή. Βαπτίζεται και κατόπιν καλώντας τον Παύλο και τους συνοδούς του στο σπίτι της για να τους φιλοξενήσει, βαπτίζονται και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας της. Ο Παύλος όμως περνάει και μια δοκιμασία σ'αυτή την πρώτη του επίσκεψη στους Φιλίππους. Καθώς γιατρεύει μια δούλη που κατείχε μαντικές ικανότητες, εξ'αιτίας του δαίμονα που την είχε κυριεύσει, κατηγορείται από αυτούς που εκμεταλλεύ νταν τις ικανότητες αυτής της δούλης για να χρηματίζονται, ότι αναστατώνει την πόλη και διδάσκει θρησκευτικά έθιμα που δεν επιτρέπεται για τους Ρωμαίους να τα δέχονται και να τα τηρούν.

Άγαλμα Αθηνάς  φειδιακού τύπου της εποχής του  Μάρκου Αυρηλίου

Τότε οι στρατηγοί της πόλης παίρνουν την απόφαση και τους συλλαμβάνουν. Αφού λοιπόν τους σκίζουν τα ρούχα και τους ραβδίζουν, τους ρίχνουν στη φυλακή χωρίς να έχει προηγηθεί δίκη. Τα μεσάνυχτα όμως και ενώ ο Παύλος και ο Σίλας προσεύχονταν και έψελναν ύμνους, γίνεται μεγάλος σεισμός και κλονίζεται η φυλακή. Ανοίγουν μονομιάς όλα τα κελιά και ο δεσμοφύλακας μη μπορώντας να εξηγήσει αυτό που έγινε, το αντιλαμβάνεται ως θαύμα. Φέρνει τότε τους Αγίους στο σπίτι του και αφού τους περιποιείται τις πληγές, διδάσκεται και βαπτίζεται αυτός μαζί με την οικογένεια του.Την επομένη, οι στρατηγοί στέλνουν τους ραβδούχους για να αποφυλακίσουν στα κρυφά τον Παύλο και τους άλλους. Αυτοί όμως αρνούνται, διότι παρ'όλο που είναι Ρωμαίοι πολίτες κακοποιήθηκαν και φυλακίσθηκαν χωρίς να δικασθούν. Δηλώνουν επομένως την επιθυμία να έρθουν οι ίδιοι οι στρατηγοί να τους βγάλουν έξω. Μαθαίνοντας οι άρχοντες ότι φυλάκισαν Ρωμαίους, σπεύδουν ευθύς να τους αποφυλακίσουν και τους παρακαλούν να φύγουν από την πόλη όσο πιο γρήγορα είναι δυνατόν. Αυτοί φεύγουν, αφού πρώτα πέρασαν από το σπίτι της Λυδίας και τους ενεθάρρυναν να κρατήσουν την πίστη τους και να κάνουν κουράγιο.

Ο Απόστολος Παύλος συνδέθηκε με ιδιαίτερες σχέσεις με την πόλη των Φιλίππων. Τουλάχιστον άλλες δύο φορές την επισκέφθηκε, μία το 56 και μία το 57 μ.Χ. Στη δεύτερη μάλιστα επίσκεψη του γιόρτασε το Πάσχα στους Φιλίππους. Η μεγάλη αγάπη που έδειχνε για τους Χριστιανούς αυτής της πρώτης ευρωπαϊκής πόλης που επισκέφθηκε, φαίνεται ιδιαίτερα και από την επιστολή που τους έγραψε το 62 ή το 63 μ.Χ., ενώ ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη. Η προς Φιλιππησίους επιστολή είναι μοναδική (αν εξαιρέσουμε τις δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές) για τον πλούτο των συναισθημάτων και την έκφραση της απαράμιλλης και άδολης αγάπης που έτρεφε για τους Φιλιππησίους.

Οι συμβουλές που έδωσε ο Παύλος στους Χριστιανούς της πόλης, για να διατηρούν πάντα την ταπεινοφροσύνη, την ομόνοια και την αγάπη μεταξύ τους, μιμούμενοι ακόμα και αυτόν τον ίδιο, διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν. Οι Φίλιπποι αναδείχθηκαν σε σπουδαία χριστιανική κοινότητα, παραμερίζοντας σταδιακά τη λατινική γλώσσα και επαναφέροντας την ελληνική το 3ο μ.Χ. αιώνα. Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος θεσμοθετεί σαν επίσημη θρησκεία του κράτους το Χριστιανισμό, τότε οι Φίλιπποι γίνονται έδρα μητρόπολης που έχει στη δικαιοδοσία της 5-7 επισκοπές.

Η σιγουριά που παρείχε στις αρχαίες πόλεις η ρωμαϊκή κυριαρχία, δεν υφίσταται πλέον μέσα στα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ήδη από τον 4ο αιώνα, οι επιδρομές από βαρβαρικές φυλές μέσα στην επικράτεια της αυτοκρατορίας αποτελούν συχνό φαινόμενο. Στα 473 μ.Χ., οι Γότθοι σε μια επιδρομή τους έφτασαν έξω από τα τείχη της πόλης καταστρέφοντας τα προάστεια της. Τον 7ο και 8ο αιώνα έχουμε τις σλαβικές επιδρομές, ενώ τον 9ο αιώνα τις βουλγαρικές. Μάλιστα σε μια επιδρομή τους οι Βούλγαροι, το 873 μ.Χ., μπαίνουν μέσα στην πόλη από την οποία είχαν φύγει οι κάτοικοι και γράφουν αυτή τους τη νίκη πάνω στο μαρμαρένιο στυλοβάτη της νότιας κιονοστοιχίας της βασιλικής β'. Παρ'όλα αυτά, η πόλη συνεχίζει να διατηρείται εν ζωή και να θεωρείται σημαντική. Το 963 με 969 μ.Χ. κτίζεται ξανά το τείχος της πόλης και το τείχος και οι πύργοι της ακρόπολης. Οι Φίλιπποι αποτελούν σταθμό, είτε στις εκστρατείες του Βασιλείου Β' του Βουλγαροκτόνου (1004-1018 μ.Χ.), είτε στα στρατεύματα της πρώτης σταυροφορίας (1097 μ.Χ.).

Το δωδέκατο αιώνα επισκέπτονται την πόλη ο Άραβας γεωγράφος Idrisi. Αυτός μας πληροφορεί ότι οι κάτοικοι επιδίδονται ιδιαίτερα στο εμπόριο και στην καλλιέργεια της γης με φυτείες κάθε είδους και κυρίως αμπέλια. Οι Φίλιπποι, σημαντική πόλη πάνω στην Εγνατία, δέχεται πάντοτε τις επισκέψεις βασιλιάδων και αυτοκρατόρων, όπως το 1204 από το βασιλιά Βοδουίνο της Φλάνδρας και το 1246 από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη, κατά της εκστρατείας του εναντίον των Βουλγάρων. Το 1252 ο Ιωάννης Βατάτζης θα συστήσει στην πόλη ανώτατο δικαστήριο, για να δικάσει το Μιχαήλ Παλαιολόγο.

Ωστόσο, οι Φίλιπποι θα αρχίσουν να χάνουν την αίγλη τους μετά την επικράτηση των Τούρκων στην περιοχή, στο τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα. Η ακριβής ημερομηνία και ο λόγος για τον οποίο ερημώθηκαν οι Φίλιπποι δεν είναι γνωστά. Μεγάλη πιθανότητα αποδίδεται στο φαινόμενο της επικράτησης των ελών της περιοχής μέχρι και έξω από τα τείχη της πόλης. Όταν το 1546-1549 μ.Χ. ο περιηγητής P.Belon περνά από την περιοχή, βρίσκει μόνο πέντε με έξι σπίτια και αυτά κοντά στον ποταμό έξω από την πόλη. Το όνομα των Φιλίππων συνεχίζει να αναφέρεται σε πατριαρχικά έγγραφα ως το 18ο αιώνα, χωρίς όμως οι Φίλιπποι να υφίστανται πλέον σαν πόλη.

Δεξαμενή Ρωμαικών χρόνων Μετέπειτα φυλακή του  Αποστόλου Παύλου

Το μόνο που έχει μείνει σήμερα για να θυμίζει τους Φιλίππους, είναι τα ερείπια, φθαρμένα από το χρόνο. Οι πρώτες έρευνες στην αρχαία πόλη έγιναν το 1861. Μια αποστολή που διήρκησε από τις 5-22 Απριλίου 1861, με επικεφαλής τους Γάλλους, αρχαιολόγο L.Heuzey και αρχιτέκτονα H.Daumet. Η επόμενη ενέργεια έγινε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών το 1914 και με τους Ch.Avezou και Ch.Picard. Οι ανασκαφές αυτές συνεχίστηκαν ως το 1937 με δύο ενδιάμεσες διακο πές (1914-1920 και 1924-1927). Από το 1956 και μετέπειτα οι αρχαιολογικές έρευ νες συνεχίζονται από Έλληνες αρχαιολόγους.

Μέχρι πριν τις ανασκαφές, τα μόνα ορατά απομεινάρια κτισμάτων ήταν οι πεσσοί της βασιλικής β' και τα τείχη με τους πύργους της ακρόπολης. Τώρα ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μεταξύ άλλων, τις παλαιοχριστιανικές εκκλησίες Βασιλική Α' και Βασιλική Β' ή Ντιρεκλέρ (τουρκική ονομασία που σημαίνει κολόνες), τη φυλακή του Αποστόλου Παύλου,το θέατρο, το Forum, τα λουτρά, την παλαίστρα, την εμπορική αγορά, τα ιερά των βράχων, τα τείχη και τους πύργους της ακρόπολης και πολλά άλλα υπολείματα , της άλλοτε ένδοξης και ακμαίας πόλης των Φιλίππων. Δύο χιλιόμετρα στα ανατολικά της αρχαίας πόλης, μπορεί κάποιος να περιηγηθεί στην περιοχή της προϊστορικής τούμπας του Ντικιλί-Τας. Σ'αυτή την τούμπα έγινε η πρώτη εγκατάσταση κατοίκων κατά τη νεολιθική εποχή στην περιοχή. Το όνομα της είναι τουρκικό (σημαίνει όρθια πέτρα) και το οφείλει στην ύπαρξη ενός τετράγωνου μαρμάρου με τέσσερα μέτρα ύψος, στημένου σε βάθρο με δύο βαθμίδες. Το μάρμαρο αυτό φέρει τον επιτάφιο ενός Ρωμαίου αξιωματικού, ενώ εξ'αιτίας του όγκου του τροφοδότησε τη λαϊκή φαντασία που το ήθελε ως φάτνη του Βουκεφάλα ή ως μάρμαρο που διέθετε θεραπευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούσαν τη σκόνη του για την καταπολέμηση διαφόρων ασθενειών.

Σήμερα, ο Δήμος Φιλίππων αποτελείται από τους οικισμούς των Κρηνίδων, της Λυδίας, των Φιλίππων, του Πολύστυλου και του Δάτου. Περιοχή που παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για τα ιστορικά της μνημεία, αλλά και για τα λασπόλουτρα της περιοχής (Κρηνίδες) και για τη θαυμάσια νυχτερινή της ζωή, με τα μπαράκια, τις καφετέριες και τις ονομαστές ταβέρνες της. Ένα περιβάλλον που σίγουρα θα γοητεύσει τον επισκέπτη και θα του χαράξει στη μνήμη το πέρασμα του από τους Φιλίππους, με τον ίδιο τρόπο που σημάδεψε και τους αρχαίους περιηγητές.

ΠΗΓΕΣ

Καινή Διαθήκη: Πράξεις Των Αποστόλων (Κεφ.ΙΣΤ'), Η Προς Φιλιππησίους Επιστολή.
Εγκυκλοπαίδεια"Δομή"
Καβάλα-Οδηγός: Εκδόσεις "Ματιές".
 
 

44o Φεστιβάλ Φιλίππων - Θάσου

45o Φεστιβάλ Φιλίππων - Θάσου

46o Φεστιβάλ Φιλίππων - Θάσου